Sceptisch, moedig, welbespraakt: met filosoof Etienne Vermeersch verliest Vlaanderen een belangrijke stem in het nationaal debat. 

Vorige week vrijdag, zo werd donderdag bekendgemaakt, overleed de 84-jarige de filosoof in Gent, de stad waar hij van 1967 tot 1997 als hoogleraar filosofie werkte. Hoewel Vermeersch, zoon van een Brugse spoorwegarbeider, bekend werd als atheïst, studeerde hij Klassieke Filologie bij de Jezuïeten. 

Euthanasie: Etienne Vermeersch reageert

Knack I 22 november 2017

Het is pijnlijk te moeten ervaren dat mensen zich gekrenkt voelen door een uitspraak die helemaal niet voor hen bedoeld is. Ik heb dit meegemaakt in verband met de NIPT-test en het Downsyndroom. Nu is de heer Patrick Garré gekwetst (‘Het laatste woord’, Knack
nr. 46). Uit de context van mijn betoog blijkt nochtans duidelijk dat ik personen bedoelde die zich, veelal vanaf het begin van het euthanasiedebat, herhaaldelijk als tegenstander hebben geuit in de media – of toch wat euthanasie voor niet-terminale patiënten betreft. Wanneer zij zich nu opnieuw uitspreken in verband met psychisch lijden komt dat weinig overtuigend over omdat zij er sowieso vijandig tegenover staan. Je kunt natuurlijk niet uitsluiten dat zij sindsdien geconfronteerd werden met ernstig psychisch lijden, maar blijkbaar weegt dat niet op tegen hun dogmatische houding. Ik respecteer uiteraard hun lijden, maar het lijkt me dat zij daardoor geen ernstige bijdrage kunnen leveren om af te wegen wat wel en wat niet gewenst is op dat vlak. Dat is wat ik wilde zeggen. Misschien wat kort door de bocht, maar grondig nuanceren is in een interview meestal niet mogelijk.

De column ‘Hopen op uitsterven?’ (DS, 6 juni) van Ignaas Devisch (ID) , die schijnbaar over mijn visie op NIPT en op Downsyndroom gaat, week zover van mijn echte opvattingen af, dat ik het eerst hopeloos vond erop te reageren. In De Afspraak (6 juni) bleek echter dat zijn betoog niet het gevolg was van een onvermogen om correct een tekst te lezen, maar om bewuste kwade trouw. Immers, toen ik tekstueel het foutieve van zijn lectuur aantoonde, bleef hij toch in zijn richting doordrammen.

Ik geef maar een paar voorbeelden. Hij schreef driemaal dat mijn ‘enig uitgangspunt’ is: een ‘plicht tot genetische optimalisatie’ om ‘alle’ imperfecties uit de wereld te helpen. In mijn tekst stond echter tweemaal dat ik het alleen heb over ‘zware handicaps’, die algemeen erkend worden als ‘sterk nadelig voor het individu’. Ik voegde er nadrukkelijk aan toe dat ik niet ‘het nastreven van een volmaakt kind’ bedoelde. Verder vond ik dat inzake de keuze voor abortus na een diagnose van Down “de mentaliteit zal evolueren”; ID schreef me in het debat tweemaal de uitdrukking “moet evalueren” toe, om te bewijzen dat ik de vrijheid wil aantasten. Hoe kan iemand die zonder verpinken tegen de evidente waarheid ingaat, zich nog ethicus noemen?

Door de recente gebeurtenissen in verband met het Turkse referendum komt een betoog dat ik sinds 2002 houd tegen rootisme opnieuw in de actualiteit.

Ik beschouw het meer en meer als een belangrijke opgave voor de komende jaren dat we mensen van ‘allochtone’ afkomst ervan overtuigen dat het rootisme, zowel om pragmatische als om ethische redenen een verkeerde houding is. Etienne Vermeersch

We moeten terughoudend zijn als we de vrijheid van meningsuiting willen aanpakken, vindt Etienne Vermeersch. Om meer dan één reden.

De Standaard - Opinie — De inzichten over het belang van vrijheid van meningsuiting zijn in Europa vooral ontstaan ten gevolge van de Dertigjarige Oorlog, in de zeventiende eeuw. Talloze mensen hadden toen het leven verloren in gevechten die in essentie betrekking hadden op de vraag wat de juiste vorm van christendom was: de protestantse of de katholieke. Pierre Bayle stelde vast dat er aan beide zijden intelligente en deugdzame mensen waren, die toch van mening verschilden over die centrale vraag. Blijkbaar was het antwoord daarop niet evident. Het principe dat alleen de waarheid rechten heeft en de leugen niet, was in deze context niet vol te houden. Er was immers geen absolute neutrale instantie die kon beslissen wat de waarheid was. Door vrijheid van meningsuiting kunnen alle opinies aan bod komen en alleen dat maakt het mogelijk dat uiteindelijk de waarheid komt bovendrijven.

Uitgaande van dit basisargument, komt men tot de wezenlijke vraag of die vrijheid ook grenzen kent. Vanuit een moreel uitgangspunt ligt het voor de hand dat we het goede nastreven en het kwade afwijzen. In verband met een maatschappij-ordening gaan we echter niet zover dat alles wat immoreel is, ook wettelijk verboden wordt. Ontrouw in vriendschappen, leugen, vernederende opmerkingen... verdienen onze afkeuring maar worden niet door de strafwet beteugeld.

De komende twintig zaterdagen kunt u in De Morgen kennismaken met de grootste denkers aller tijden. Bij de start van die boekenactie hoort een gesprek met twee van de grootste denkers van Vlaanderen. Etienne Vermeersch (81) en Herman De Dijn (72) houden er graag andere ideeën op na. 'Dat is wat jij niet kunt erkennen, Etienne: de tragiek van het leven.'

"Met de achteruitgang van het geloof is de interesse in filosofie sterk toegenomen", zegt Herman De Dijn. "Dat is wellicht geen toeval. Mensen willen antwoorden, oplossingen, zekerheid. Wat ze vijftig jaar geleden aan de pastoor vroegen, vragen ze vandaag aan de filosoof. Maar de filosoof heeft geen definitieve antwoorden. Dat is niet de bedoeling. Voor mij is filosofie vooral een verfijnd soort plezier. Ik doe het in elk geval zeker niet om de wereld te verbeteren."

"Ik zie dat toch anders", zegt Etienne Vermeersch. "Voor mij is een filosoof iemand die in staat is om een probleem te onderzoeken, en die kan helpen bij het vinden van een oplossing. Daar heb ik mij altijd sterk voor geëngageerd. Vooral door mijn bijdrage aan het euthanasiedebat heb ik toch geprobeerd om de wereld een beetje te verbeteren."

Ik verdedig geen ‘absolute vrijheid van meningsuiting’: ik sluit me ten volle aan bij de beperkingen die traditioneel in België gangbaar waren. Racistische en negationistische uitspraken vormen echter een heel apart geval. Mein Kampf, zopas opnieuw uitgegeven, bevat zowat het summum van racistische uitspraken. Redelijke mensen vinden het echter beter deze teksten opnieuw bekend te maken, zodat men ze ook terdege kan weerleggen, eerder dan ze ongemoeid verder te laten woekeren. Hetzelfde geldt uiteraard voor negationisme.  Etienne Vermeersch

Etienne Vermeersch is gewezen voorzitter van het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek. Hij antwoordt op het opiniestuk 'Euthanasie: wie stelt zich eigenlijk boven de wet?' van Fernand Keuleneer.

Etienne Vermeersch I 31 december 2015 I De Morgen Opinie

Strikt formeel gezien heeft meester Keuleneer ten dele gelijk, maar niet volledig.

Het is waar dat de wet de ziekenhuizen niet uitdrukkelijk verplicht euthanasie toe te laten, maar het is onjuist dat de wet expliciet het recht geeft euthanasie te weigeren. De wet zegt terzake niets. Tijdens het Kamerdebat kwam er een vraag hierover vanuit CVP-hoek. Het feit dat die gesteld werd bewijst al dat de tekst zelf hierover geen uitsluitsel bood. De interpretatie van Fred Erdman was onjuist, maar heeft ook geen bindende kracht. De discussie over art. 14 werd immers ten gronde gevoerd in de Senaatscommissie (Verslag blz. 1307-1319). 

Er is geen goede reden te bedenken waarom men patiënten die ondraaglijk psychisch lijden minder ernstig moet nemen dan diegenen die zogenaamd "objectief lichamelijk" lijden.

In een open brief uitten tientallen academici en zorgverleners hun bezorgdheid over de wettelijke regeling rond euthanasie voor ondraaglijk psychisch lijden (DM, 8/12). Die bezorgdheid is ongetwijfeld goedbedoeld, maar niettemin misplaatst. De briefschrijvers eisen een "objectieve" aanwijzing van de onomkeerbaarheid van psychisch lijden, zoals een "organisch letsel of weefselschade". Zij verwachten "factoren die onafhankelijk zijn van wat er subjectief inzake de ziekte gevoeld en gedacht wordt". Euthanasie op basis van "louter psychisch lijden" willen ze uit de huidige wetgeving schrappen. Vooral het woordje "louter" is hier zeer betekenisvol. 

Johan Braeckman, An Ravelingien, Maarten Boudry